10 zanimljivosti o trci u naoruzanju (SAD i SSSR)

Nuklearna trka između Sjedinjenih Američkih Država i Sovjetskog Saveza počela je 1945. godine kada su SAD prvi put upotrebile atomsku bombu u Hirošimi i Nagasakiju. Ove bombe su pokazale ogromnu razornu moć nuklearnog oružja i označile novu eru u vojnim tehnologijama.

Sovjetski Savez je ubrzo prepoznao stratešku važnost nuklearnog oružja i intenzivirao svoje napore u razvoju sopstvene nuklearne tehnologije. Godine 1949, Sovjeti su uspešno testirali svoju prvu atomsku bombu, čime je započela intenzivna trka u naoružanju između dve supersile.

Od 1950-ih do 1980-ih, obe sile su značajno povećavale svoje nuklearne arsenale. Svaka strana je težila da nadmaši drugu u kvantitetu i kvalitetu nuklearnog oružja, verujući da je to ključno za nacionalnu sigurnost i međunarodni prestiž.

Do sredine 1980-ih, Sjedinjene Američke Države su imale oko 23,000 nuklearnih bojevih glava. Sovjetski Savez je imao još impresivniji arsenal, sa oko 39,000 bojevih glava. Ova ogromna akumulacija nuklearnog oružja izazvala je globalnu zabrinutost zbog mogućnosti sveopšteg nuklearnog sukoba.

Uvođenje interkontinentalnih balističkih raketa (ICBM) tokom 1960-ih godina značajno je povećalo sposobnost obe nacije da brzo isporuče nuklearne bojeve glave na velike udaljenosti. Ove rakete su mogle da pređu hiljade kilometara i pogode ciljeve duboko unutar teritorije neprijatelja.

Do 1980-ih, obe strane su imale na hiljade ICBM-a u svom arsenalu, što je dodatno povećalo tenzije i potrebu za efikasnim sistemima za rano upozoravanje i protivraketnu odbranu. ICBM-ovi su postali ključni deo nuklearne strategije, omogućavajući trenutni odgovor u slučaju napada i time osiguravajući odvraćanje.

Tokom Hladnog rata, obe strane su razvile strategije odvraćanja kako bi sprečile potencijalne napade. Američka doktrina “Masovne Odmazde” bila je ključna komponenta ove strategije. Prema ovoj doktrini, Sjedinjene Američke Države su obećale da će odgovoriti potpunim nuklearnim napadom na bilo kakav sovjetski napad, bez obzira na njegov obim.

Ova strategija je bila zasnovana na ideji da bi pretnja potpunim uništenjem bila dovoljna da obeshrabri Sovjetski Savez od pokretanja bilo kakvog napada. Doktrina “Masovne Odmazde” dodatno je podstakla akumulaciju nuklearnog oružja, jer je svaka strana želela da bude sigurna da može da izvede razorni protivudar.

Tokom Hladnog rata, postignuto je nekoliko važnih sporazuma o kontroli naoružanja između Sjedinjenih Američkih Država i Sovjetskog Saveza. Ovi sporazumi su bili ključni za ograničavanje rasta nuklearnih arsenala i smanjenje rizika od nuklearnog sukoba.

Jedan od prvih značajnih sporazuma bio je Sporazum o ograničenju strateškog naoružanja (SALT) iz 1972. godine, koji je postavio gornje granice za broj raketa i nuklearnih bojevih glava koje su obe strane mogle da poseduju. Kasniji sporazumi, kao što su SALT II i Sporazum o smanjenju strateškog naoružanja (START), dodatno su smanjili arsenale i uspostavili mehanizme za verifikaciju i kontrolu.

Obe nacije su razvile tzv. “nuklearnu trijadu”, koja se sastoji od tri glavna načina isporuke nuklearnog oružja: lansiranje iz vazduha (bombarderi), sa zemlje (interkontinentalne balističke rakete – ICBM) i iz mora (podmornice sa balističkim raketama – SLBM).

Ova strategija je osigurala sposobnost preživljavanja i odvraćanja čak i u slučaju prvog udara neprijatelja. Bombarderi su mogli brzo da se preusmere i prelete, ICBM-ovi su pružali direktan i brz odgovor, dok su podmornice sa balističkim raketama bile teško otkrivene i mogle su da napadnu iz bilo koje tačke u okeanu. Nuklearna trijada je bila ključna za održavanje balansa snaga i osiguranje uzajamno zajamčene destrukcije (MAD) tokom Hladnog rata.

Kubanska raketna kriza iz oktobra 1962. godine bila je jedan od najdramatičnijih trenutaka Hladnog rata. Kriza je počela kada su američki špijunski avioni otkrili sovjetske balističke rakete postavljene na Kubi, samo 90 milja od obale Floride. Ove rakete su mogle da dosegnu gotovo svaki grad u SAD-u sa nuklearnim bojevim glavama.

Američki predsednik Džon F. Kenedi je reagovao postavljanjem pomorske blokade oko Kube i zahtevajući hitno uklanjanje raketa. Svet je gledao kako dve supersile stoje na ivici nuklearnog rata. Nakon intenzivnih pregovora, sovjetski lider Nikita Hruščov je pristao da povuče rakete sa Kube u zamenu za američko obećanje da neće napasti Kubu i tajno povlačenje američkih raketa iz Turske.

Nuklearna trka između SAD i Sovjetskog Saveza bila je izuzetno skupa. Procene su da su Sjedinjene Američke Države potrošile oko 5.5 triliona dolara na razvoj, proizvodnju i održavanje nuklearnog oružja tokom Hladnog rata. Sovjetski Savez je potrošio sličnu sumu, što je značajno opteretilo njihove ekonomske resurse.

Ovi ogromni troškovi uključivali su ne samo razvoj oružja, već i izgradnju infrastrukture kao što su silosi za rakete, podzemne baze, komandni centri i istraživački laboratoriji. Pored toga, održavanje i modernizacija arsenala zahtevali su kontinuirana ulaganja, što je dodatno opteretilo ekonomske sisteme obe zemlje.

Politika “Uzajamno Zajamčene Destrukcije” (MAD) bila je ključni koncept tokom Hladnog rata. Ideja MAD-a bila je da bi svaki nuklearni napad doveo do totalnog uništenja obe strane, što bi sprečilo bilo koju stranu da započne nuklearni sukob.

Obe strane su bile svesne da, čak i ako bi jedna od njih izvela prvi udar, druga strana bi imala dovoljno preostalih kapaciteta da izvede razorni protivnapad. Ovaj princip odvraćanja bio je zasnovan na međusobnoj ranjivosti i osigurao je da nijedna strana ne bi mogla da dobije nuklearni rat. MAD je tako postao temeljni princip nuklearne strategije i održavanja mira tokom Hladnog rata.

Kraj Hladnog rata doveo je do značajnog smanjenja nuklearnih arsenala kroz niz sporazuma i unilateralnih poteza. Sa završetkom Hladnog rata krajem 1980-ih i početkom 1990-ih, lideri SAD i Sovjetskog Saveza (kasnije Rusije) prepoznali su potrebu za smanjenjem rizika od nuklearnog sukoba.

Niz sporazuma, uključujući Sporazum o smanjenju strateškog naoružanja (START I i START II), doveo je do značajnog smanjenja broja nuklearnih bojevih glava i lansirnih sistema. Na primer, do 1991. godine, START I je zahtevao od obe strane da smanje svoje arsenale na po 6,000 bojevih glava i 1,600 lansirnih sistema. Danas, zahvaljujući ovim i kasnijim sporazumima, nuklearni arsenali SAD i Rusije su značajno manji nego tokom vrhunca Hladnog rata, čime je smanjen globalni rizik od nuklearnog sukoba.

• 23,000 vs 39,000 – Do sredine 1980-ih, Sjedinjene Američke Države su imale oko 23,000 nuklearnih bojevih glava, dok je Sovjetski Savez imao oko 39,000.
• 6,000 milja – Interkontinentalne balističke rakete (ICBM) mogle su da pređu preko 6,000 milja, omogućavajući lansiranje nuklearnih bojevih glava između kontinenata.
• 90 milja – Tokom Kubanske raketne krize, sovjetske rakete postavljene na Kubi bile su udaljene samo 90 milja od obale Floride, što je stvorilo ogromnu napetost između supersila.
• 5.5 triliona dolara – Procene su da su Sjedinjene Američke Države potrošile oko 5.5 triliona dolara na nuklearno oružje tokom Hladnog rata.
• 1,600 lansirnih Sistema – START I sporazum iz 1991. godine zahtevao je od SAD i Sovjetskog Saveza da smanje svoje arsenale na po 6,000 bojevih glava i 1,600 lansirnih sistema.
• 1945. i 1949. – SAD su prvi put upotrebile atomsku bombu 1945. godine, dok je Sovjetski Savez testirao svoju prvu atomsku bombu 1949. godine, čime je započela nuklearna trka.
• SALT i START – Sporazumi SALT (1972) i START (1991) bili su ključni za ograničavanje i smanjenje broja nuklearnih bojevih glava i raketnih sistema.
• 3 komponente nuklearne trijade – Nuklearna trijada SAD-a i Sovjetskog Saveza uključivala – je lansiranje nuklearnog oružja iz vazduha (bombarderi), sa zemlje (ICBM) i iz mora (podmornice sa balističkim raketama – SLBM).
• MAD – uzajamno zajamčena destrukcija – Doktrina “Uzajamno Zajamčene Destrukcije” (MAD) osiguravala je da nijedna strana neće započeti nuklearni rat zbog garancije totalnog uništenja.
• 2 minuta do ponoći – Tokom Hladnog rata, sat za Sudnji dan (“Doomsday Clock”), simbolički sat koji prikazuje koliko smo blizu globalne katastrofe, najbliži ponoći bio je 1953. godine kada je pokazivao 2 minuta do ponoći, nakon što su SAD i Sovjetski Savez testirali hidrogenske bombe.
• 600 bombardera – Sjedinjene Američke Države su imale više od 600 strateških bombardera u svom arsenalu tokom 1960-ih, koji su mogli da nose nuklearne bojeve glave širom sveta.
• 50 megatona – Sovjetski Savez je testirao najjaču nuklearnu bombu ikada, poznatu kao “Car Bomba”, 1961. godine. Ova bomba imala je snagu od oko 50 megatona, ali je prvobitno bila dizajnirana za 100 megatona.
• 1957. Godina – Sovjetski Savez je lansirao prvi veštački satelit, Sputnik, 1957. godine, što je označilo početak svemirske trke i pokazalo njihovu sposobnost da lansiraju interkontinentalne balističke rakete.
• 27. oktobar 1962. – Tokom Kubanske raketne krize, 27. oktobar 1962. godine je poznat kao “Crna subota” kada je svet bio najbliži nuklearnom ratu, zbog napetih vojnih i diplomatskih sukoba.
• 1,500 raketa – Prema Sporazumu o smanjenju strateškog naoružanja (New START) iz 2010. godine, SAD i Rusija su se obavezale da smanje broj raspoređenih strateških nuklearnih bojevih glava na 1,550 i raspoređenih lansirnih sistema na 700.
• 2,000 nuklearnih testova – Tokom Hladnog rata, SAD i Sovjetski Savez su zajedno sproveli preko 2,000 nuklearnih testova, testirajući različite vrste nuklearnog oružja i njihove efekte.
• 1968. Godina – Ugovor o neširenju nuklearnog oružja (NPT) potpisan je 1968. godine, sa ciljem sprečavanja širenja nuklearnog oružja i podsticanja nuklearnog razoružanja. Većina država sveta danas je potpisnica ovog ugovora.
• 15 minuta – Tokom Hladnog rata, komandni sistemi i procedurei su bili postavljeni tako da predsednik SAD ili sovjetski lider može da naredi lansiranje nuklearnih raketa nakon 15 minuta od otkrivanja neprijateljskog napada.
• Strategijska avijacija – Bombarderi poput američkog B-52 Stratofortress i sovjetskog Tu-95 Bear igrali su ključnu ulogu u nuklearnom odvraćanju, sa sposobnošću da nose višestruke nuklearne bojeve glave na velikim udaljenostima.
• Poligoni za testiranje – Nuklearni testovi su sprovođeni na različitim lokacijama, uključujući Nevadski poligon u SAD-u i Semipalatinsk poligon u Kazahstanu, gde je Sovjetski Savez izveo mnoge svoje testove.
• Podmornice klase Typhoon – Sovjetske podmornice klase Typhoon, najpoznatije po svojoj veličini, bile su najveće podmornice ikada izgrađene, sa kapacitetom da nose do 20 balističkih raketa sa višestrukim bojevim glavama.
• Dugačak ratni put – Američki B-52 Stratofortress bombarderi, koji su prvi put poleteli 1952. godine, još uvek su u službi, sa planovima da ostanu operativni do 2050-ih, čime su postali jedan od najdugovečnijih vojnih aviona u istoriji.
• Operacija Chrome Dome – Tokom 1960-ih, SAD su sprovodile operaciju Chrome Dome, stalne patrolne letove strateških bombardera naoružanih nuklearnim oružjem, koji su kružili blizu sovjetske granice kao deo odvraćanja.
• 800 metara ispod površine – Tokom Hladnog rata, mnogi nuklearni testovi su sprovođeni pod zemljom, neki i do 800 metara ispod površine, kako bi se smanjilo zagađenje i povećala tajnost testova.
• 400,000 tona – Procene su da su kumulativne detonacije nuklearnih testova tokom Hladnog rata oslobodile energiju ekvivalentnu oko 400,000 tona TNT-a, što je značajno doprinelo radijaciji i ekološkim posledicama.
• 800 km/h – Sovjetska krstareća raketa Kh-55 mogla je da putuje brzinom do 800 km/h i bila je sposobna da nosi nuklearnu bojevu glavu do 3,000 kilometara, čineći je jednim od najmoćnijih oružja svog vremena.